Çevrimdışı
Yaren
Kayıtlı Üye
- 5 Haz 2023
- 500
- 551
Geleneksel Türk El Sanatları Nelerdir? (Maddeler Halinde)
Geleneksel Türk el sanatları nedir, kısaca açıklamak gerekirse; dokuma, seramik, cam işleme, metal işleme gibi farklı alanlarda usta eller tarafından yaratılmış özgün eserleri içeren süsleme sanatları ve el sanatları çeşitleri için kullanılan genel addır, diyebiliriz.Geleneksel Türk el sanatları, Türk kültürünün derinliğini yansıtır ve günümüzde büyük bir önem taşır. Ayrıca Türk el sanatları arasında bulunan geleneksel sanatlarımız ile ilgili bilgi veren tarihi bir kaynak niteliği taşır.
Bu listemizde atalarımızdan miras, klasik Türk sanatları olarak da bilinen geleneksel Türk el sanatları isimleri ve görselleri, geleneksel Türk sanatı özellikleri ve geleneksel el sanatları örnekleri gibi bilgilere maddeler halinde değineceğiz.
1. Tezhip
Osmanlı Devleti’nde güzel sanatlar için bir standart haline gelmiş, İslam kökenli kitap bezeme sanatı olarak bilinen Tezhip, günümüzde; Türkiye’nin el sanatları arasında yer almaktadır. En çok İstanbul el sanatları isimleri olarak gündeme gelen Tezhip, İstanbul’da Osmanlı Tezhip Sanatı’nın başlangıç aşaması olarak kabul edilen ve bir ekol olarak değerlendirilen en önemli dönem, Fatih Sultan Mehmed’in padişahlık yıllarının ilk çeyreğine denk gelir.
Fatih Sultan Mehmet için yapılmış olan ve günümüze ulaşan pek çok değerli tezhipli el yazması eser, İstanbul’da Süleymaniye Kütüphanesi başta olmak üzere farklı müze ve kütüphanelerde sergilenmektedir.
2. Ebru
Ebru sanatı, özgün teknikler kullanılarak hazırlanan ve su dolu tekne üzerine serpiştirilen boyalarla oluşturulan motiflerin, kağıda nakledilerek gerçekleştirilen kağıt ve kitap süsleme sanatıdır.
Geleneksel Türk süsleme sanatı olarak bilinen “Ebru” aslında 13. yüzyılda Orta Asya’da görülmüş olup İran aracılığıyla Anadolu’ya yayılmıştır. Osmanlı döneminde, Türk hat ustaları ve sanatçıları yeni formlar yaratmış ve Ebru el sanatları tekniklerini geliştirmişlerdir.
3. Çini ve Seramik
Çini ve Seramik
Geleneksel sanat türleri arasında yer alan çini ve seramik, toprak hammaddesinin işlenerek porselen ve kaolin elde edilmesi ve daha sonra özgün pişirme yöntemleri ile hazırlanması sonucu ortaya çıkan, çeşitli renklerdeki boyalarla süslenmiş geleneksel Türk desenleri ile sırlanarak korunmasıyla gerçekleştirilen bir el işi türüdür.
4. Minyatür
Minyatür
Minyatür, detaylı bir şekilde işlenmiş, küçük ölçekli ve özgün boyama tekniğiyle anlatımını sağlayan geleneksel Türk sanatları türleri arasındadır El yazması çalışmalarda metnin anlamını güçlendirmek ve konuyu daha iyi ifade etmek amacıyla kullanılır. Bu alanda yetenekli olan ve bu sanatı icra eden kişilere ise nakkaş adı verilir.
5. Hat
Hat
Hüsn-i hat ve kaligrafi olarak da bilinen Hat sanatı, özellikle Arap alfabesiyle yazılan yazıların estetik ve sanatsal bir biçimde tasarlanması ve işlenmesi olarak tanımlanabilen el sanatları çeşitleri arasındadır.
Hat sanatında yazı karakterlerini güzel ve zarif bir şekilde düzenlemek, sayfaları süslemek ve görsel bir uyum sağlamak amaçlanır. Hat sanatı, cami ve saray duvarlarından kitaplara ve ev dekorasyonlarına kadar geniş bir yelpazede kullanılır.
6. Telkâri
Telkâri
Türk süsleme sanatı olan Telkâri, geleneksel el sanatlarımız içinde ön plana çıkan ve göz alıcı örneklere sahip bir sanat türüdür. Bu gümüş işleme sanatı, ince gümüş tellerin bir araya getirilmesiyle gerçekleştirilir.
Altın veya gümüş tel ya da levhadan, özel bir araç kullanarak elde edilen tanecikler veya küreler ile Telkâri’de benzer bir görsel etki, aynı kalınlığa sahip iki veya daha fazla telin örülmesiyle sağlanabilir. Bu kürelerin sırayla kaynakla birleştirilmesi işlemine granülasyon denir ve zamanında Etrüskler tarafından en ileri düzeye ulaştırılmıştır.
7. Ahşap Oymacılığı
Ahşap Oymacılığı
Geleneksel Türk süsleme sanatları içinde yer alan ahşap oymacılığı, aynı zamanda ağaç oymacılığı olarak da bilinir ve tahta levhaların istenilen şekilde kesilip oyulması olarak ifade edilebilir.
Oyma kavramı, bir yüzeyin kazınarak derinleştirilmesi anlamına gelir. Tarih boyunca yanlış yorumlanan bu anlam nedeniyle, yüzeyi düz bırakarak kesilen figürlerin de oyma olarak adlandırılması gerçekte doğru değildir.
8. Halıcılık
Halıcılık
Türk halı sanatı, Türk kültürünün önemli bir parçası olan ve yüzyıllardır süregelen el dokuma halı üretimini ifade eden geleneksel sanat türüdür. Türk halıları, renkli ve çeşitli motiflerle süslü, yün, ipek ve pamuk gibi doğal malzemelerden yapılan dokuma ürünleridir. Anadolu ve Türkistan’da başlayan bu gelenek, Osmanlı Devleti’nde güzel sanatlar döneminden beri geliştirilmiş ve dünya genelinde tanınmıştır.
Türk halılarında, geometrik ve stilize bitki ve hayvan motifleri gibi zengin desenler kullanılır. Aynı zamanda, her bölgenin kendine özgü özellikleri ve motif anlayışı vardır.
9. Dokumacılık
Dokumacılık
Dokumacılık, çeşitli elyafları (pamuk, yün, ipek, keten vb.) kullanarak kumaş üretme işlemidir. Bu işlem, genellikle dokuma tezgahı adı verilen aletler yardımıyla gerçekleştirilir. Dokuma tezgahında, dikey olarak gerilmiş iplikler (atkı) ve yatay olarak geçirilen iplikler (çözgü) birbirine bağlanarak kumaşın oluşmasını sağlar.
Tarih boyunca Türkiye el sanatları arasında önemli bir sanat ve zanaat dalı olan Dokumacılık tekstil endüstrisinin önemli bir bölümünü oluşturur ve çeşitli alanlarda kullanılan kumaşların üretimini sağlar.
10. Şişe Boyama ve Cam Süsleme
Şişe Boyama ve Cam Süsleme
Geleneksel Türk süsleme sanatı ile ilgilenenler için alternatif bir el sanatı olan dekoratif şişe boyama ve cam süsleme, cam yüzeylerin ve şişelerin çeşitli teknikler kullanarak boyanması, süslenmesi ve farklı amaçlara uygun hale getirilmesi işlemidir. Bu yöntemler, hem iç mekanlar için dekoratif objeler yaratmak, hem de geri dönüşüm amaçlı atık cam malzemeleri değerlendirmek için kullanılabilir.
11. Keçe ve Yün İşlemeciliği
Keçe ve Yün İşlemeciliği
Geleneksel sanatlar arasında yer alan keçe ve yün işlemeciliği, yün elyaflarının çeşitli yöntemlerle işlenerek keçe adı verilen sıkı ve dayanıklı bir materyal oluşturulması ve bu materyallerin kullanılmasıyla yapılan el sanatlarıdır. Keçe ve yün işlemeciliği, tarih boyunca Türkiye’deki el sanatları içinde önemli bir yer tutmuş olup, günümüzde de yaygın olarak kullanılmaktadır.
12. Taş Oymacılığı
Taş Oymacılığı
Taş oymacılığı, doğal taşların madırga, çekiç, keski, tarak gibi taş oyma aletleri ve oyma teknikleri kullanarak şekil verilerek sanatsal veya işlevsel yapılar ve objeler üretme sürecidir. Türkiye’nin el sanatları yelpazesinde en çok bilinen oymacılık sanatı, Mezopotamya’dan Anadolu’ya, geleneksel Türk el sanatları arasında yer almıştır.
Taş Oymacılığının heykeltıraş dalında geleneksel Türk sanatının önemli temsilcileri; Oskan Efendi (Yervant), İhsan Özsoy. Hadi Bara, Zühtü Müridoğlu, Hüseyin Anka Özkan ve Sadi Çalık’tır.
13. Gümüş İşlemeciliği
Gümüş işlemeciliği, gümüş madeninin özellikle takı, süs eşyası, mutfak eşyaları ve sanatsal objeler üretmek için işlendiği bir zanaat dalıdır. Gümüş, değerli, parlak ve işlenebilir bir maden olduğu için Türk süsleme sanatları arasında tarih boyunca popülerliğini korumuştur.
Gümüş işlemeciliğinde, gümüş öncelikle eritilerek döküm yöntemiyle istenilen forma dökülür veya işleme sıcaklığına getirilerek dövülerek şekil verilir. Ardından, çeşitli aletlerle süsleme kazıma, oyma ve damgalama gibi teknikler uygulanarak ürünlere detay ve zenginlik katılır.
Bu işlem sırasında gümüş, bazen diğer değerli metallerle alaşımlar halinde veya üzerine kaplama şeklinde kullanılabilir. Gümüş işlemeciliği, zanaatkârlık ve sanatsal yaratıcılığı bir araya getiren geleneksel el sanatlarımız arasındadır.
14. Kumaş Boyama (batik)
Kumaş boyama (batik) teknikleri, kumaşların özel boyalar ve desenlerle süslenerek renkli ve çekici hale getirilmesi işlemidir. Batik, genellikle sıcak balmumu veya başka maddelerle kumaşın belirli bölgelerini kaplayarak boyanmayacak alanları koruma yöntemi ile gerçekleştirilir.
Bu yöntemle, balmumu veya koruyucu madde uygulanan alanlar boyanmazken, diğer bölgelerde farklı renkler ve Türk desenleri oluşur. Kumaşlar boyandıktan sonra, balmumu veya koruyucu madde çıkarılır ve ortaya çıkan desenli kumaşlar giysi, aksesuar ve ev tekstili ürünlerinde kullanılır. Batik, el sanatları unutulmaya yüz tutmuş el sanatları arasında olsa da son zamanlarda popüler bir uygulama haline gelmiştir.
15. Kaşık Oymacılığı
Kaşık oymacılığı, ağaç veya çelik gibi alaşım malzemelerden kaşık ve benzeri mutfak eşyalarının elde edilmesi için yapılan geleneksel el sanatı ve zanaat dalıdır.
Bu süreç, öncelikle uygun boyutta ve türde ağaç parçalarının seçilmesi ve şekil verilmesiyle başlar. Ardından çeşitli aletlerle, özellikle oyma bıçakları, testere, rende ve zımpara kullanarak kaşığın sapı ve kısmının oyulması ve şekil verilmesi gerçekleştirilir.
İşlemler tamamlandıktan sonra, kaşıkların yüzeyi düzgünleştirilir ve doğal yağlar veya verniklerle cilalanarak kullanıma hazır hale getirilir. Kaşık oymacılığı, geleneksel el sanatlarından biri olup, hem mutfak eşyaları hem de dekoratif el sanatları ürünleri ve geleneksel sanat ürünleri elde etmek için kullanılır.
16. Kündekâri
Unutulmaya yüz tutmuş el sanatları arasında yer alan Kündekâri, özellikle ahşap işçiliğinde kullanılan geleneksel bir Türk süsleme ve birleştirme tekniğidir.
Bu teknikte, geometrik şekillerde kesilmiş ahşap parçalar, diğer parçalarla kenetlenerek çivi veya yapıştırıcı kullanmaksızın bir araya getirilir. Bu yöntem, özellikle kapı, pencere, dolap ve ahşap panolar gibi mimari ve mobilya elemanlarında uygulanır.
17. Oyacılık
Oyacılık, Türk el sanatları içinde geleneksel iğne oyası olarak bilinen, iğne ve iplik kullanarak hassas dantel desenleri oluşturma sanatıdır. Nesiller boyu aktarılan geleneksel Türk süsleme sanatları, tekstil ürünlerini, giysileri ve eşarplar, masa örtüleri veya mendiller gibi aksesuarları süslemek için kullanılır.
Oyacılık, Türkiye’nin zengin kültürel mirasını sergiler ve her bir parçayı eşsiz bir sanat eseri haline getiren bu karmaşık desenleri üretmek için büyük özen gösteren zanaatkârların yaratıcılığını ve sabrını yansıtır.
18. Nakışçılık
Geleneksel Türk el sanatlarında nakışçılık, kumaş veya deri gibi malzemeler üzerine iğne ve iplikle yapılan süslemeleri ve motifleri içeren geleneksel Türk el sanatıdır.
Osmanlı Devleti’nde güzel sanatlar döneminde gelişen Türk süsleme sanatı nakışçılık, özellikle yastık kılıfları, giysiler, yorganlar, duvar panoları ve ev tekstil ürünlerinde kullanılmıştır.
19. Deri İşlemeciliği
Geleneksel Türk el sanatlarında deri işlemeciliği, deri üzerine yapılan süsleme ve şekil verme işlemlerini içeren bir sanattır. Bu sanatta kullanılan deriler genellikle koyun, keçi, sığır ve bazen de deve derisidir.
Deri işlemeciliği, Türkiye el sanatları nezdinde oldukça köklü bir geçmişe sahiptir ve Selçuklu el sanatları ve Osmanlı Devleti’nde güzel sanatlar dönemlerinde önemli bir gelişme göstermiştir.
20. Sedefkârî
Unutulmaya yüz tutmuş el sanatları arasında olan Sedefkârî, geleneksel Türk el sanatlarında, özellikle ahşap yüzeyler üzerine sedef kakma ve süsleme işlemlerini içeren bir sanattır.
Sedefkârî, Türk el sanatlarında Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde büyük bir gelişme göstermiştir. Bu sanatta, sedef kabuğu, fildişi, boynuz ve benzeri malzemeler kullanılarak ahşap üzerinde çeşitli motifler ve desenler oluşturulur.
21. Lületaşı İşlemeciliği
Geleneksel Türk el sanatlarında lületaşı işlemeciliği, yumuşak ve kolay işlenebilir özellikleriyle bilinen lületaşı malzemesinin kullanılarak, çeşitli şekillerde oyma ve süsleme işlemlerinin yapıldığı, Türk el sanatları çeşitleri arasındadır
Bu sanatın en bilinen örneği ise lületaşından yapılan pipo ve nargile başlıklarıdır. Lületaşı, özellikle Eskişehir ve çevresinde çıkarılır ve genellikle beyaz ve kremsi renklerde bulunur.
22. Kalemişi (Gravür)
Geleneksel Türk el sanatlarında kalemişi (gravür), genellikle ahşap, fildişi, kemik, kabak gibi malzemeler üzerine yapılan ince ve detaylı çizim ve süslemeleri içeren geleneksel el sanatlarımız arasındadır. Bu Türk süsleme sanatı türünü icra eden kişilere “kalemkar”, Türk desenleri hazırlayan kişilere de “nakkaş” denilmektedir.
Kalemişi, Osmanlı döneminde özellikle İstanbul el sanatları isimleri içinde geçer. Bu sanatta, önce malzemenin yüzeyi düzgünleştirilir ve zımparalanır, ardından sanatkarlar özel kalemler ve boyalar kullanarak, geometrik desenler, bitkisel motifler, hayvan figürleri, hat sanatı örnekleri ve dönemin mimari özelliklerini yansıtan işlemeler yaparlar.
Geleneksel kalemişi, hem kullanım hem de süs amaçlı pek çok ürün üzerinde uygulanmış olup, günümüzde modern tasarımlarla birleştirilerek çeşitli eşyalar ve dekoratif objeler üzerinde devam ettirilmekte ve değerli ve özel bir hediye olarak kabul edilmektedir.
23. Çömlekçilik
Gelenekli sanatlar arasında önemli bir yere sahip olan çömlekçilik, toprak ve kil malzemelerin kullanılarak çeşitli şekillerde şekil verilip, pişirilerek sertleştirilmesi ile oluşturulan eşya ve süslemeleri içeren bir sanattır.
Türk çömlekçiliği, tarih öncesi dönemlerden itibaren Anadolu coğrafyasında gelişmiş ve Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde önemli merkezlerde yoğunlaşmıştır.
Bu sanatta, çamur ve su karışımından elde edilen kil, çark adı verilen döner bir platform üzerinde şekil verilir ve daha sonra kurutulup yüksek sıcaklıkta pişirilir. İşlem sonrasında elde edilen ürünlere sırlama, boyama ve çizim teknikleri kullanılarak süslemeler eklenir.
25. İnce Kağıt Oymacılığı (Kat’ı)
Geleneksel sanatlar yelpazesinde ince kağıt oymacılığı (kat’ı), renkli ve süslemeli kağıtların özel bıçaklar ve makaslar kullanılarak kesilip oyularak çeşitli şekiller, Türk desenleri ve motifler oluşturulan bir sanattır. Kat’ı sanatı, özellikle Osmanlı döneminde gelişmiş ve yaygınlaşmıştır.
Kat’ı sanatında, sanatkarlar öncelikle kağıt üzerine tasarımı çizer ve daha sonra özenle oymaya başlarlar. Oyma işlemi tamamlandıktan sonra, kat’ı eserler tezhip, hat ve ebru gibi diğer geleneksel el sanatlarıyla birleştirilerek zenginleştirilir ve süslenir.
26. Saraçlık
Unutulmaya yüz tutmuş el sanatları arasında yer alan Saraçlık, Türk el sanatlarında köklü bir geçmişe sahip olan ve özellikle deri işlemeciliği üzerine yoğunlaşan geleneksel bir meslektir.
Saraçlık geleneksel el sanatları örnekleri olarak şunları içerir; hayvanların üzerine yerleştirilen eyer, semer, koşum takımları gibi at ve kırsal hayatın vazgeçilmez parçalarıdır. Ayrıca çanta, kılıf, tabanca kabzaları gibi günlük yaşamda kullanılan eşyaları da işlerler.
27. Sedef Kakma (Sedefçilik)
Sedefçilik, geleneksel el sanatlarımız arasında önemli bir yere sahip olan ve sedef kakma tekniğiyle yapılan süsleme sanatıdır. Sedefçilikte, özellikle deniz kabuklarından elde edilen ve parlak, ışıltılı bir görünüme sahip olan sedef malzemesi, ahşap yüzeylere kakma tekniği ile işlenir.
Sedef Kakma işlemeciliğinde sedef parçalarının yanı sıra fildişi, gümüş, altın ve diğer değerli metaller de kullanılarak zengin ve gösterişli geleneksel Türk süsleme sanatı ögeleri kullanılır.
